Інтэрв’ю з Міколам Дзядком

(на фота — Мікола Дзядок са студэнтамі ЕГУ, што змагаліся за яго вызваленне)

Беларускі анархіст і былы палітвязень Мікола Дзядок распавёў «Нашай Ніве», што такое анархісцкі рух, якім ён бачыць ідэальны свет і чаму лічыць, што дарагія аўтамабілі — сапраўднае злачынства.

«Наша Ніва»: Вы цяпер вучыцеся ў ЕГУ? Раскажыце трошкі падрабязней.

Мікола Дзядок: Я жыву ў Коўне. У ЕГУ сумесная праграма з Ковенскім універсітэтам, і нашу групу на два гады накіравалі сюды. Працягваю навучанне на паліталогіі, як і да зняволення.

«НН»: Вучыцеся за грошы?

МД: Я навучаюся па стыпендыі надзвычайнага фонду ЕГУ, якая пакрывае ўсе выдаткі на вучобу, і я ўдзячны адміністрацыі за такую магчымасць.

«НН»: Ужо маеце нейкія планы наконт будучай працы?

МД: Мне вучыцца яшчэ тры гады, і на такі працяглы час я пакуль не загадваю. Можна сказаць, што жыву адным днём ці тыднем, не болей. Да таго ж перыядычна пішу артыкулы для «Новага часу».

«НН»: Ці працягваецца ваша дзейнасць, звязаная з анархісцкай плынню? Вы ж, напэўна, самы вядомы беларускі анархіст сёння.

МД: Канечне, я быў і застаюся часткай анархісцкага руху.

«НН»: А што канкрэтна робіце?

МД: Прабачце, але гэтага я агучыць не магу.

«НН»: Што такое анархізм увогуле? Хто такія анархісты?

МД: У шырокім сэнсе анархізм — гэта светапогляд. Ён мае некалькі «выяваў». Па-першае, гэта палітычная ідэалогія. Гэта цвёрдыя перакананні, як змяніць грамадскі лад так, каб ён кіраваўся без дзяржавы на падставе прамой дэмакратыі і самакіравання працоўных калектываў і тэрытарыяльных камун ці радаў.

Другі бок анархізму — філасофскі. Гэта філасофія аб тым, што сабой уяўляе чалавек, якое яго месца ў свеце. І ў гэтым плане анархізм даволі блізкі да хрысціянства ў яго першапачатковым выглядзе. То бок анархізм працягвае ідэі аб тым, што не трэба рабіць людзям таго, чаго ты не хочаш, каб рабілі табе, што ўлада аднаго чалавека над іншым — гэта зло, што людзі павінны быць роўнымі і дапамагаць адзін аднаму… І паміж людзьмі павінна быць павага, справядлівыя адносіны, а не канкурэнцыя, не спаборніцтвы.

Трэці момант — дзеянне і лад жыцця. Так, грамадска-палітычны ідэал анархізму цяжкадасяжны. Некаторыя нават лічаць, што ён немагчымы (але гэта не так), таму анархісты ў штодзённым жыцці імкнуцца рэалізаваць усе вышэйназваныя прынцыпы. У анархісцкіх суполках няма іерархіі, няма аўтарытарных лідараў. Калі камусьці патрэбная дапамога, удзельнікі руху заўсёды ідуць насустрач. Ды і не толькі ў межах руху: анархісты кормяць бяздомных, дапамагаюць мігрантам, далучаюцца да грамадскіх пратэстаў. Паўсюль, дзе дзяржава наступае на правы грамадзян, анархісты ўключаюцца ў барацьбу.

«НН»: Такі вельмі ідэалістычны светапогляд.

МД: Так, анархісты — вядомыя ідэалісты, але не значыць, што яны вітаюць у аблоках. Проста яны імкнуцца свае ідэалы пераносіць на штодзённае жыццё.

«НН»: А як вы прыйшлі да гэтага светапогляду?

МД: Некаторыя рысы характару, напрыклад, пачуцце справядлівасці, выхаваліся яшчэ ў сям’і. Ну і нонканфармізм, які ў падлеткавым узросце набыў такі максімізаваны выгляд… А непасрэдна да руху я прыйшоў праз панк-субкультуру, гэта ўвогуле ўласціва для майго пакалення анархістаў. Беларускі анархізм вырас з панку, з DIY-панк і хардкор-сцэны, у адрозненне, напрыклад, ад іншых еўрапейскіх краінаў, дзе ён ішоў ад руху працоўных ці студэнцкага руху. Спачатку я слухаў гурты — Contra la Contra, Deviation, — затым усё больш пачынаў цікавіцца палітыкай.

А сёння беларускі анархізм ужо перарос субкультурны этап і стаў амаль выключна палітычна-грамадскім рухам. Але праз жыццё ў аўтарытарнай краіне галоўная яго асаблівасць — паўпадпольнае існаванне. Беларускі анархізм вельмі і вельмі непублічны.

«НН»: Слухайце, вы шмат казалі пра адсутнасць дзяржавы, канкурэнцыі, суцэльную роўнасць… Але ці можа чалавецтва існаваць без дзяржавы? За некалькі апошніх тысяч гадоў ні ў кога ж не атрымалася, здаецца.

МД: Гэтыя некалькі тысяч гадоў — час цывілізацыі, пра якую мы ведаем. Але ёсць навуковыя факты, што да яе шмат чалавечых супольнасцяў жылі без іерархіі і дзяржавы стагоддзямі, калі не тысячагоддзямі. Некаторыя плямёны, напрыклад, захаваліся дагэтуль.

«НН»: Атрымліваецца, што адсутнасць дзяржавы — своеасаблівы рэгрэс, не? Цывілізаваныя людзі жывуць у дзяржавах. Без іх — плямёны.

МД: Акей, можна сказаць, што ў параўнанні з плямёнамі мы больш цывілізаваныя. Але ж мы, а не тыя плямёны, вынайшлі ядзерную зброю, мы праводзілі генацыды, прыдумалі нацыянал-сацыялізм і сталінізм…

Да таго ж і ў ХІХ, і ў ХХ стагоддзі былі прыклады анархісцкага жыцця. Падчас іспанскай рэвалюцыі Арагон і Каталонія існавалі нармальна, калі сяляне захапілі зямлю, рабочыя — заводы. Людзі выдатна самаарганізаваліся пад уплывам анарха-сіндыкалісцкага прафсаюза, у якім было каля двух мільёнаў чалавек.

«НН»: Але ж пачакайце, вернемся да плямёнаў. Яны і не маглі прыдумаць ядзерную зброю проста праз недахоп ведаў. Аб’ём ведаў сярэдняга сучаснага чалавека большы і нашмат разнастайнейшы, чым аб’ём ведаў сярэдняга абарыгена.

МД: Я таксама пэўны час так думаў, але цяпер лічу, што гэта памылковае меркаванне. Што такое веды? Мы лічым, што веды — гэта тое, што мы прачыталі штосьці ў кніжках, вывучылі некалькі гістарычных падзей і навучыліся карыстацца айфонам, умоўна кажучы. І мы лічым, што ў чалавека з Амазонкі ведаў меней. Але гэта не так. Закіньце беларуса ў джунглі ці хаця б у звычайны лес, паглядзіце, колькі ён там пражыве са сваімі ведамі. А плямёны выжываюць.

«НН»: Але ж, умоўна кажучы, калі ката закінуць, то і кот выжыве. Мы ж не пра гэта…

МД: Гэта пагардлівае стаўленне да людзей, якія не блізкія нашай культуры, нашаму ладу жыцця, трошкі фашызмам аддае. Я і сам чалавек сённяшняй заходняй культуры, але я не буду глядзець зверху ўніз на чалавека іншай цывілізацыі, нават калі яна не тэхналагічная і ён не чытаў кніжак. Сярэдні жыхар Амазоніі ведае столькі прыкметаў прыроды, раслінаў, нюансаў навакольнага асяроддзя, якія гарадскія жыхары не заўважаюць. Гэта таксама велізарныя аб’ёмы ведаў, таксама тэхналогіі, але іншага кшталту. Мы ж — людзі атамізаваныя, адарваныя ад прыроды, ад каранёў.

«НН»: Я пра тое, што сённяшняя культура ўвесь час існавала ў межах дзяржаў, тых ці іншых. І гэтай культурай было створана нашмат больш, чым плямёнамі, якія жылі ўвесь гэты ж час, як вы кажаце, без іерархіі і дзяржавы. І дзяржава, то бок рэгуляванне ўзаемаадносін паміж людзьмі на больш складаным узроўні, паказчык усё ж больш складанага мыслення. Ці не?

МД: Але што мы стварылі? Тэхналогіі? Акей, дык мы атрымалі амаль забітую прыроду. Колькі людзей забілі за іншадумства, за непадпарадкаванне кіраўнікам! І што, трэба ганарыцца гэтым? Казаць, што затое мы не як дзікуны? Нельга гэта ўсё параўноўваць, нам няма чым асабліва ганарыцца. «Дзікуны» не маюць дамоў, як у нас, не маюць лекаў, але жывуць у гармоніі з прыродай. І трэба больш крытычна ставіцца да сваёй цывілізацыі, да яе дасягненняў. Ці гэта годная прыкмета нашай цывілізацыі: сусветныя войны, інквізіцыя, газавыя камеры?

«НН»: Але ж мастацтва — годная прыкмета. І «звычайны» чалавек сёння ведае нашмат больш, чым яму патрэбна для выжывання. Ён ведае — у тым ці іншым аб’ёме — літаратуру, мастацтва, музыку, то бок рэчы, для яго выжывання зусім не асноўныя. А той дзікун ведае шмат чаго, але ж большасць ведаў патрэбныя яму проста каб не загінуць.

МД: Мы не можам так казаць, таму што ані вы, ані я не ведаем дастаткова пра гэтых людзей. І мы не можам казаць, што ў нас больш культуры, чым у іх. Ды і большасць людзей нашай цывілізацыі нічога асабліва і не ведае, акрамя сядзення Укантакце і смешных карцінак. Тэхналагічная цывілізацыя адказная не толькі за прагрэс, але і за пэўную дэградацыю чалавека.

«НН»: Давайце далей. Вы казалі пра ідэальнае грамадства без канкурэнцыі. Але як стымуляваць чалавека на нейкія дасягненні?

МД: Практыка паказала, што чалавечае грамадства без канкурэнцыі існуе нармальна. Вернемся да той жа іспанскай рэвалюцыі. Там вельмі моцна ўзнялася прамысловасць на тэрыторыі, дзе не было дзяржавы. Вось вам і адказ на пытанне. У чалавека ёсць і іншыя стымулы да працы, чым грошы: грамадская павага, пачуцце доўгу перад калектывам, перад камунай.

«НН»: Дык гэта ж і ёсць канкурэнцыя. Калі вы нарошчваеце аб’ёмы, працуеце хутчэй, каб прадаць сваё хутчэй за іншую камуну, якая працуе ў той жа плыні, бо калі спозніцеся, у вас ужо не купяць.

МД: А які сэнс?

«НН»: Напрыклад, вы хочаце завесці яшчэ пару-тройку дзяцей, але ў вас не хапае грошай на іх гадаванне.

МД: У анархісцкіх калектывах, якія рэалізаваліся на практыцы, такое не магло існаваць. Бо і раней — а сёння дакладна — узровень тэхналогій дазваляў задаволіць усе патрэбы чалавека ў межах камуны, колькі б дзяцей у яго не было. Ды і гэтае жаданне зарабіць больш ёсць тады, калі чалавека падганяюць знешне. У нас жа спажывецкае грамадства, нам кажуць: набывай, купляй! Капіталізм трымаецца на маркетынгу і рэкламе, бо калі людзі перастануць пастаянна купляць новае, то яго і не будзе сэнсу вырабляць. І капіталісты перастануць атрымліваць прыбытак.

«НН»: Пра анархізм як палітычны рух — вы самі бачыце сябе ў палітыцы?

МД: Калі палітыка — гэта сядзенне ў кабінетах, то яна мне не патрэбная. Я за канкрэтныя дзеянні і змены сацыяльнага асяроддзя вакол сябе.

«НН»: То бок вы бачыце сябе чалавекам, які штосьці змяняе ў краіне?

МД: Ну, так замахвацца я б не стаў зараз… Да таго ж, анархісты змагаюцца за змяненне свету, бо ў асобна ўзятай краіне анархізм не выжыве.

«НН»: Няма сэнсу мяняць адну краіну?

МД: Калі мы кажам пра глабальныя змены, то так. Такая краіна, як Беларусь, якая знаходзіцца на перакрыжаванні моцных геапалітычных сілаў… Шанцаў тут вельмі і вельмі мала. Як мінімум да анархізму павінен прыйсці нейкі рэгіён планеты, а не адна маленькая краіна.

«НН»: Дык гэта амаль невырашальная задача, не? Вам, атрымліваецца, трэба пераканаць не 10 мільёнаў чалавек, а адразу 100 мільёнаў?

МД: Мы пераконваем у першую чаргу тых, хто побач. Думаем глабальна, дзейнічаем лакальна, вось і ўсё.

«НН»: Дык а як анархісты могуць прыйсці да ўлады?

МД: Гэта аксюмаран, бо анархісты якраз за адсутнасць улады. У ідэале мы пераконваем народ і мяняем сістэму праз сацыяльную рэвалюцыю. Людзі мяняюць сістэму самі, пры нашым удзеле, канечне.

«НН»: І як будзе выглядаць такая краіна?

МД: Гэта федэралізацыя, адсутнасць кіравання з цэнтра. Будзе некалькі камунаў, якія на роўных будуць прымаць рашэнні.

«НН»: Дык а Беларусь як нацыянальная краіна з пэўнай сваёй культурай вам увогуле патрэбная?

МД: Я асабіста выступаю за разнастайнасць культур, каб іх было як мага больш. Але калі мяне нехта пакліча змагацца за нацыянальную беларускую дзяржаву, то я гэтага рабіць не буду. Я думаю, што сваю культуру і мову можна адстаяць без усякай дзяржавы. Я стараюся падтрымліваць беларускую мову і культуру, але гэта не павінна насаджвацца гвалтоўна.

«НН»: А межы краіны?

МД: Яны акрэсленыя дзяржавай і нярэдка не супадаюць з этнічнымі ці гістарычнымі межамі.

«НН»: Умоўны прыклад: анархічная Беларусь. Падзеленая на камуны. І тут Віцебская камуна вырашае: ведаеце, чувакі, мы, напэўна, далучымся да Расіі, нам там больш падабаецца. І што рабіць у такім выпадку? Адпусціць?

МД: Я асабіста ніколі не пайду са зброяй у руках, каб прымушаць такіх людзей заставацца ў складзе краіны. Хочуць — хай ідуць, калі гэта рашэнне большасці.

«НН»: Дык што тады, Украіне варта аддаць Расіі Данбас па вашай логіцы?

МД: Не, тут тыповы прыклад уплыву больш моцнага суседа і імперыялістычнай агрэсіі. Гэта розныя рэчы і іх нельга параўноўваць: раўнапраўныя адносіны паміж дзвюма анархічнымі камунамі і паміж дзвюма дзяржавамі, адна з якіх, да таго ж, большая і агрэсіўнейшая.

«НН»: Добра, дзякуй. Але, на маю думку, у вас вельмі ўтапічны і ідэалістычны светапогляд.

МД: А на маю думку, утапічна напісаць Канстытуцыю, абвесціць, што вышэйшая мэта дзяржавы — гэта забеспячэнне правоў і свабодаў чалавека, і верыць, што гэта будзе працаваць у краіне, дзе пануе капіталізм.

«НН»: Пра так званы капіталізм яшчэ трохі. Вы выказваліся, што мець дарагі аўтамабіль у сённяшняй Беларусі — гэта злачынства. Вы сапраўды так лічыце?

МД: Так, з маральнага пункту гледжання раскоша сёння — злачынства. Ёсць людзі, якім няма чаго есці, няма чым плаціць за жыллё. І неабавязкова гэта п’яніцы, часта гэта тыя, хто сумленна працаваў усё жыццё. І мне было б сорамна ездзіць на элітным аўто, калі ёсць пенсіянеры, якія збіраюць бутэлькі.

«НН»: Але што калі ў свой час тыя пенсіянеры самі выбралі свой шлях? Хтосьці сам выбраў працаваць тры гадзіны на дзень прыбіральшчыцай. А хтосьці іншы ў той час днямі і начамі вучыўся праграмаваць, напрыклад.

МД: А што, праца прыбіральшчыка менш карысная для грамадства? Яна горш аплочваецца, чым праца ўмоўнага праграміста. Гэта вядома. І гэта рэальнасць, у якой мы ўсе жывем. Казаць, што кожны атрымаў па заслугах у такой сітуацыі — амаральна. Я лічу так.